Geïntegreerde veiligheid (V): zorgsysteem & veiligheidscultuur

Bij het opbouwen van een veiligheidszorgsysteem (ISO 45001, ANSI Z10, … ) met maximale integratie in het algemene beleid, dient men zich te behoeden voor cultuurschokken.
iso technische comité

Een veiligheidsbeleid op weg naar excellentie en world class doorloopt verschillende ontwikkelingsfasen. Besef waar u zich bevindt en bouw daarop verder met de aan uw bedrijfscultuur gepaste acties en programma's, waarbij veranderingen geleidelijk worden ingevoerd met een duidelijke visie.

Bovenstaand gegeven is trouwens de rode draad doorheen deze zes-delige artikelreeks 'Geïntegreerde veiligheid'. We voerden u in deze reeks vanaf een primaire ontwikkelingsfase (louter reactief beleid), langsheen het belang van het engageren van de lijnorganisatie (vertoont de lijnorganisatie een veilig gedrag, dé basis van behaviour based safety), tot het bedrijven van veiligheid met een managementsysteem als middel.

Steeds vaker geldt het credo: "Betrokkenheid, participatie en eigenaarschap van alle medewerkers". Dit begint evenwel met de lijnorganisatie. Verschillende veiligheidsactiviteiten en -processen, waarvan de lijnorganisatie de eigenaar is en niet de preventiedienst, vormen een samenhangend geheel. Deze veiligheidsactiviteiten en -processen hebben allemaal vastgelegde doelstellingen en eigenaars mét bevoegdheden.

Het opzetten van deze processen verloopt stap voor stap en elk opgezet proces en de onderlinge samenhang zal zich verder dienen te ontwikkelen. De focus verschuift van het opzetten van een systeem naar het effect van het systeem. Daarom geldt ook hier: meten is weten.

We bevinden ons inmiddels in de vierde fase van de ontwikkeling naar excellentie (zie figuur 1: Managing for world class safety).

bbs

Kenmerken en tips

In deze vierde fase moeten we aandacht schenken aan de volgende punten:

  • Bekijk de organisatie ook vanuit het leerperspectief. Het belang van opleiding neemt toe. Opleidingen en praktijkgerichte trainingen dienen om inzichten bij te brengen, om mensen te betrekken en opgezette veiligheidsprocessen in de praktijk te kunnen toepassen en zelfs verbeteringen te kunnen voorstellen. Hier knipogen we even naar het Achtveldenmodel van Kessels & Smit. Uiteraard moeten de opleidingen gericht zijn op het gewenste, veilige gedrag. Kortom, opleiding, opleiding en nog eens opleiding, maar dan wel doelgerichte opleiding. Niet enkel door externe trainers, maar ook door interne (op te leiden en te coachen) trainers en stilaan ook door collega's onder elkaar.
  • Na de opleiding ook coachen. Elk veranderingsproces dient gecoacht (zie ook het artikel 'Beter veranderen' op www.amelior.be - domein people management -artikels).
  • Veiligheid is een volwaardig aspect in functioneringsgesprekken op alle niveaus. Hier wordt medewerking aan opgezette veiligheidsactiviteiten en -programma's expliciet gewaardeerd. In overleg worden doelstellingen, gerelateerd aan de veiligheidsprogramma's, vastgelegd en besproken.
  • Veiligheid is een waarde, niet enkel in het formele maar ook in het informele overleg en communicatie: de spreekwoordelijke schouderklop is belangrijk.
  • Stel een veiligheidsbarometer op:
    • De aandacht verschuift van het aantal ongevallen naar het systematisch opvolgen en melden van afwijkingen van standaarden voor gedrag en situaties. Meet het aantal meldingen en met succes afgepunte acties.
    • Belangrijk is het effect van de significante processen die zijn opgezet om ongevallen te voorkomen. Bijvoorbeeld:
      • het aantal uitgevoerde verbeterpunten n.a.v. een veiligheidsrondgang
      • werking van de verbeterteams: het aantal met resultaat afgeronde actieprogramma's
  • "Het Leren" meten. Investeringen in opleiding (perspectief 'leren en groei') hebben een positief effect op de wijze waarop de operaties (perspectief 'interne processen') verlopen (zie Balanced ScoreCard). Concreet kunnen we meten:
    • hoeveel 'toolboxmeetings' er gehouden werden
    • hoe de aangebrachte opleiding zich in de praktijk uitte door b.v. tijdens een ROb ™ Amelior (een Regelmatige ObservatieRondgang) te polsen naar het gewenste, veilige gedrag. Weet de operator wat te doen bij ongewenste situatie X (kent hij/zij de aangeleerde noodprocedure?)
  • Behaviour Based Safety breekt door over alle lagen en afdelingen van de organisatie heen. Er ontstaat een generatieve cultuur (zie volgend artikel).
  • Stilaan wordt de cultuur belangrijker dan de structuur. In figuur 2 schetsen we de raakvlakken tussen de ontwikkelingsfasen zoals in deze artikelreeks omschreven, versus de (veiligheids)culturen.
bbs

Waar staat u?

Bevindt u zich in een organisatiecultuur met pathologische instelling, waarbij veiligheid als een probleem veroorzaakt door de medewerkers aanzien wordt? Of stelt u bij uw analyse volgende symptomen vast: veiligheid is belangrijk na ongevallen. Management stelt zich de vraag: waarom doen mensen niet wat we ze zeggen te doen? De vaardigheden van het management t.a.v. veiligheid zijn rudimentair. Menselijk falen wordt aanzien als een oorzaak bij ongevallen. We spreken van een reactieve veiligheidscultuur.
In een volgende ontwikkelingsfase spreken we van een calculatieve cultuur. "We doen het goed!" Veiligheid wordt bedreven met managementsystemen. Er zijn audits. Er worden data verzameld en vooral veel statistieken opgesteld.
Proactiviteit is de vierde ontwikkelingsfase. Middelen komen beschikbaar vóór ongevallen plaatsvinden. Het onverwachte is een uitdaging. Het management is nog steeds gedreven door statistieken, zij het dan meer meting van de proactieve activiteiten. Menselijk falen wordt gezien als gevolg, niet meer als oorzaak. Een goede, elementaire basis voor échte behaviour based processen is gelegd.
 

In een volgend artikel zullen we alle aandacht wijden aan een generatieve veiligheidscultuur: "We doen het goed of we doen het niet". Nieuwe ideeën zijn in die cultuur meer dan welkom. Veiligheid is een profit center geworden en er heerst een chronisch gevoel van waakzaamheid.


Alleen al doende leert men

Lagere culturen hebben moeite om de aanpak van een hogere cultuur te begrijpen en het nut ervan in te zien. Daar komt bij dat de hogere culturen ook moeite hebben zich te verplaatsen in de positie van de andere cultuur. Dit heb ik als trainer en begeleider vaak ervaren, vooral wanneer ik een lezing verzorg voor een heterogeen publiek. Hierbij heb ik door de jaren vaak vastgesteld dat niet enkel de organisatie waarin men werkt een bepalende factor is, maar ook de individuele, persoonlijke sfeer.

Het omgaan met een veiligheidscultuur is vermoedelijk een vaardigheid, te vergelijken met leren zwemmen. Iemand uitleggen hoe je moet (leren) zwemmen is erg moeilijk. Het is een vaardigheid die je al doende, stapje voor stapje, moet leren. Bij het zwemmen werken diverse systemen samen (o.a. motoriek, coördinatie, …), die tijdens het leren op elkaar worden afgestemd en onbewust routinematig gaan samenwerken. Uitleggen wat de beste wijze is om te leren zwemmen is niet gemakkelijk. Dat hangt af van de tijd en middelen die je ter beschikking hebt en van hoe je wil kunnen zwemmen. Zo vergt het ook bij veiligheid veel inzicht in de betreffende organisatie en de behoeften ervan om in te zien welke weg de juiste is. Áls er al een juiste weg bestaat…

Daarnaast lijkt bij de ontwikkeling van een veiligheidscultuur, en daarmee het bestijgen van de ladder, het nemen van short-cuts onmogelijk. Iedere fase dient doorlopen te worden. Afhankelijk van de organisatie zullen sommige fases vermoedelijk sneller kunnen doorlopen worden dan andere, of zelfs worden overslagen. Want de een heeft meer aanleg voor het zwemmen dan de ander…

Bovenal is het cruciaal te beseffen dat zoiets als een 'slechte veiligheidscultuur' niet bestaat. Alleen het niet-beseffen van de ontwikkelingsfase waarin de organisatie zich bevindt, kan nefast zijn. Het ontwikkelen van een veiligheidscultuur en bijhorend risk management is een ervaring, een pad dat de organisatie zelf moet bewandelen. Het doel daarbij is in de eerste instantie niet het bereiken van de top van de ladder, maar het vinden van de weg ernaar toe.

Thierry Uyttenhove
Manager/consultant
 

WAT KAN AMELIOR VOOR U DOEN?

Het is u als lezer niet ontgaan dat Amelior in de begeleiding naar de ontwikkeling van een duurzame veiligheidszorg reeds ruime ervaring heeft. Onder meer bij het begeleiden naar ISO 45001 maar evenzeer naar een bescheidener VCA-zorgsysteem. Hierbij houden we steeds voor ogen dat het systeem het middel is om uw bedrijfsdoelstellingen te realiseren en niet een doel op zich is. Daar maken we nu net het verschil.
Alle veiligheidsinitiatieven zijn een kwestie van maatwerk. De introductie van een OHS-zorgsysteem moet worden afgestemd op de heersende cultuur. Dit betekent dat bij een 'intial status review', het detecteren en aanvoelen van deze cultuur een uitermate belangrijk aspect is. Immers, de projectmanagementmethode (aansturing, initiëren, aanpak en communicatie) voor invoering van een geïntegreerd veiligheidssysteem wordt hierdoor sterk bepaald.

Een greep uit het aanbod:

Totaalaanpak Amelior

  • Totaal verbeterprojecten veiligheid(scultuur)
  • Opzetten van een geïntegreerd OHS-zorgsysteem
  • Coaching/outsourcing preventieadviseur
  • Risk management

Specifieke Amelior-producten in deze vierde fase:

  • Begeleiding bij het implementeren van een geïntegreerd ISO 45001/ISO 14001/ISO 9001 zorgsysteem
  • Uitvoeren van geïntegreerde audits
  • Ontwikkeling van een Veiligheids- (en Milieu)barometer
  • Trainingen: hoe verhogen we de betrokkenheid van al onze medewerkers in het welzijns- (en milieu) beleid (senior management _ lijnorganisatie _ operationele medewerkers)?
  • Veiligheidscultuurmetingen/-enquêtes

Meer info?

Onze collega helpt je graag verder!

Thierry Uyttenhove
Thierry Uyttenhove
Senior consultant / trainer