In november 2015 is de nieuwe ISO-norm voor afschermingen gepubliceerd. De nieuwe norm heeft de referentie ISO 14120 (en later NBN EN ISO 14120 in België), Veiligheid van machines - Afschermingen - Algemene eisen voor het ontwerp, de constructie en selectie van vaste en beweegbare afschermingen. Deze norm vervangt de vroegere geharmoniseerde norm EN 953:1997+A1 (en de NBN EN 953:1997+A1 in België).
Opmerking : In de recent gepubliceerde lijst (15 januari 2016) van geharmoniseerde normen wordt nog steeds verwezen naar de norm EN 953:1997+A1.
Normaal gezien zal men kort daarop de norm opnemen in de lijst van geharmoniseerde normen in het kader van de essentiële veiligheids- en gezondheidseisen van bijlage I van de machinerichtlijn 2006/42/EG. Fabrikanten die met deze geharmoniseerde norm rekening houden bij het ontwerp en de bouw van hun machines, alsook hun respectievelijke afschermingen, zullen automatisch het vermoeden van conformiteit genieten voor deze afschermingen.
In dit artikel brengen we een gedetailleerd overzicht van de verschillen tussen de oude norm EN 953 en de nieuwe norm ISO 14120 en de gevolgen daarvan voor de machineconstructeurs.
Algemene inhoudswijziging
Hoewel het om een relatief klein punt gaat, willen we er toch op wijzen dat de titel van de norm is veranderd. De initiële titel in de EN 953 was: ‘Veiligheid van machines – Afschermingen – Algemene eisen voor het ontwerp en de constructie van vaste en beweegbare afschermingen. In de nieuwe norm ISO 14120 zal de titel als volgt luiden: Veiligheid van machines – Afschermingen – Algemene eisen voor het ontwerp, de constructie en selectie van vaste en beweegbare afschermingen. De conclusie is dat de norm ook van toepassing is op het 'selecteren' van afschermingen en toebehoren.
De structuur van de nieuwe norm ISO14120 is grotendeels dezelfde als die van de norm EN953. Ontwerpers zullen dus geen al te grote problemen ondervinden bij het lezen en toepassen van de nieuwe norm. Het is wel zo dat punt 7 met betrekking tot de aanvullende overwegingen voor ontwerp en constructie verplaatst is naar punt 5. Dit punt bevat de basiseisen voor het ontwerp en de constructie van afschermingen. De vroegere punten 8 ‘Verificatie van de veiligheidseisen aan afschermingen' en 9 ‘Informatie voor het gebruik' zijn respectievelijk 7 en 8 geworden.
De bijlagen van de norm EN953 zijn wel verregaand gewijzigd. Bijlage A met de leidraad voor de keuze van afschermingen tegen gevaren veroorzaakt door bewegende delen werd uit de norm verwijderd. Ook bijlage B ‘Leidraad voor de keuze van afschermingen naar aantal en plaats van gevaren' sneuvelde.
Drie nieuwe bijlagen
ISO 14120 bevat drie nieuwe (informatieve) bijlagen.
Bijlage A geeft voorbeelden van onverliesbare bevestigingsmiddelen. In de vroegere norm vond men in punt 7.2. slechts één eenvoudige illustratie van een onverliesbaar bevestigingsmiddel.
Bijlage B bevat voorbeelden van testmethodes voor het testen van de afschermingen.
Bijlage C bevat informatie met betrekking tot het testen van de afschermingen.
Bibliografie
De bibliografie van de norm ISO14120 werd aangepast aan de nieuwe normen die na de publicatie van de norm EN953 zijn verschenen of om EN-normen die in de loop der tijd een ISO-norm zijn geworden. Er wordt ook verwezen naar bepaalde EN-normen die nog steeds geen ISO-norm zijn maar wel handig kunnen gebruikt worden in het ontwerpproces van afschermingen.
Het gaat hierbij om ISO-normen over ergonomie, minimale openingen om het knellen en pletten van lichaamsdelen te voorkomen, preventie van een onverwachte start, hygiënische eisen bij het ontwerp van machines, brandpreventie, preventie van explosies en doorzichtige lasgordijnen en -schermen voor booglasprocessen.
We durven concluderen dat ingenieurs en ontwerpers die vertrouwd zijn met EN 953 gemakkelijk hun weg zullen vinden in de nieuwe norm ISO 14120. Want beide normen zijn zeer vergelijkbaar qua inhoud, ondanks het feit dat bepaalde punten gewoon van positie veranderd zijn.
Mogelijks blijven de snelsluitingen die enkel van binnenin de machine kunnen geopend worden voer voor discussie.
Detailbespreking
Laat ons nu even de wijzigingen punt per punt van de nieuwe norm overlopen.
3.0. Inleiding
De inleiding tot de ISO 14120 werd herschreven. Hierdoor krijgt de lezer een betere uitleg met betrekking tot de A-, B- en C-normen. Hierbij wordt ook duidelijk vermeld dat de norm ISO 1120 een B2-norm is. In de EN 953 was er enkel sprake van een B-norm zonder verdere detaillering. De norm EN 953 wees op de verantwoordelijkheid van de ontwerper voor het identificeren van de risico's op basis waarvan de risicoreducerende maatregelen bepaald worden.
Eén van de vele risicoreducerende maatregelen kan de keuze van een vaste of beweegbare afscherming zijn. In de norm ISO 14120 vindt men deze zinsnede niet meer terug.
Er wordt alleen vermeld dat een afscherming een belemmering is voor het bereiken van de gevaarlijke zones en ook in staat kan zijn om wegvliegende deeltjes of gevaarlijke stoffen tegen te houden. Afscherming kunnen tevens gebruikt worden voor het dempen van lawaai, brandpreventie, het afschermen van straling en biologische gevaren.
Punt 4 in de norm met betrekking tot risicobeoordeling is inhoudelijk niet gewijzigd.
3.1. Onderwerp en toepassingsgebied.
De ISO 14120 legt algemene eisen vast voor het ontwerp, de selectie en de constructie van afschermingen die vooral voor de bescherming van personen tegen mechanische gevaren zijn bedoeld.
3.2. Normatieve verwijzingen.
De normatieve verwijzingen in de norm EN 953 waren aan een opfrissing toe. Het is van 2009 geleden dat er in punt 2 nog wijzigingen waren aangebracht. Een herziening van dit punt was dus hoogst noodzakelijk.
De volgende Europese normen werden met nummer en titel vermeld in de EN 953, maar zijn niet meer in de wereldnorm ISO 14120 opgenomen :
- EN 349. Veiligheid van machines - Minimumafstanden ter voorkoming van het bekneld raken van menselijke lichaamsdelen
- EN 626-1. Veiligheid van machines - Verlaging van de gezondheidsrisico's ten gevolge van gevaarlijke stoffen, afkomstig van machines - Deel 1: Grondbeginselen en specificaties voor fabrikanten van machines
- EN 1127-1 Plaatsen waar explosiegevaar kan heersen - Explosiepreventie en -bescherming - Deel 1: Grondbeginselen en methodologie.
- EN 1672-2. Machines voor voedselbereiding - Algemene basisregels - Deel 2: Hygiëne-eisen.
Een nieuwe normatieve referentie die niet in de vroegere EN 953 stond is die van de ISO 13855 Veiligheid van machines - Positionering van beveiligingsinrichtingen in verband met de naderingssnelheden van delen van het menselijk lichaam.
Let op : Het is niet omdat deze EN-normen niet meer in de ISO14120 met nummer en titel genoemd worden dat ze plots van de ene op de andere dag geen vermoeden van conformiteit meer zouden bieden met de machinerichtlijn 2006/42/EG.
3. Terminologie en definities.
In de termen en definities is er ook weinig veranderd.
Alleen de definitie van bedieningsscherm is verplaatst van punt 3.3.3. in de norm EN 953 naar punt 3.5.1. in de ISO 14120. De definitie is ongewijzigd.
Bedieningsscherm: een afscherming die zo met een blokkeerinrichting (met of zonder vergrendeling van de afscherming) is verbonden dat:
- de door de afscherming afgeschermde gevaarlijke handelingen van de machine niet plaats kunnen vinden zolang de afscherming niet is gesloten;
- het sluiten van de afscherming de gevaarlijke handeling(en) van de machine in gang zet.
4. Risicobeoordeling
In dit punt zijn geen specifieke wijzigingen aangebracht.
5. Wijzigingen in de basiseisen voor het ontwerp en de constructie van afschermingen
5.1.2. Toegang tot gevaarlijke zones.
In dit punt werden en worden nu nog steeds voorbeelden gegeven van gevaarlijke zones waarbij toegang redelijk aanneembaar is. In de norm EN 953 sprak men ook nog over ‘zicht op het bewerkingsproces'. Deze referentie is uit de norm ISO 14120 verdwenen omdat dit een inherente verplichting is vanuit de wetgeving en dat een ontwerper in ieder geval wordt verondersteld een machine te ontwerpen met een voldoende zicht op het bewerkingsproces.
5.1.3. Tegenhouden van wegvliegende delen.
Dit punt werd volledig herschreven. De nieuwe norm vermeldt nu duidelijk dat afschermingen, voor zover uitvoerbaar, moeten ontworpen zijn om de impact te weerstaan van onderdelen van de machine, wegvliegende delen uit de machine (bijvoorbeeld een werkstuk of een gebroken gereedschap) en ook de krachtinwerking van een operator op een machine. In de norm EN 953 stond dit in het punt 5.5.2. Slagvastheid.
5.1.7.
In de vroegere norm EN953 werd in de titel enkel gesproken over ‘Ontploffing'. In de norm ISO 14120 luidt de titel ‘Potentieel explosiegevaarlijke atmosferen'. Naast de vermelding dat indien er een voorzienbaar risico voor ontploffing bestaat, de afschermingen zo moeten ontworpen zijn dat zij de vrijgekomen energie op veilige wijze opvangen of in een veilige richting ombuigen (bijv. door toepassing van drukontlastingspanelen), staat er nu ook dat de afschermingen zelf geen oorzaak van een ontsteking mogen zijn. Er is ook een paragraaf toegevoegd over afschermingen die ontworpen zijn om een bescherming tegen brand te bieden, gekoppeld aan de referentie naar de norm ISO 19353.
5.3 Aspecten van het ontwerp van afschermingen.
Dit punt is verder uitgebreid met onderdelen van punt 5.4. ‘Aspecten van de constructie van afschermingen' van de norm EN953.
De nieuwe punten zijn :
5.3.7. Scherpe randen, enz.
5.3.8. Duurzaamheid van verbindingen
5.3.9. Het verwijderen van vaste schermen.
5.3.10. De montage van afneembare afschermingen.
5.3.11. Instelbare afschermingen.
5.3.12. Beweegbare afschermingen.
5.3.13. Gesloten positie van de beweegbare afschermingen
5.3.14. Bedieningsschermen.
Punt 5.3.9. met betrekking tot het verwijderen van vaste schermen is er een expliciet verbod opgenomen om snelsluitingen (zoals bv. kwartslag schroeven) te gebruiken indien ze toegankelijk zijn van buitenaf de machine. Er is echter geen expliciet verbod op het gebruik van dergelijke snelsluitingen indien ze enkel toegankelijk zijn van binnenin de machine. Door dit niet expliciet te vermelden ontstaat er dan weer voer voor discussie. Hopelijk wordt dit bij latere herziening van de norm ISO14120 toch meegenomen.
Let op !
Het is toch van belang om punt §218 Vaste afschermingen uit de ‘Gids voor de toepassing van de machinerichtlijn - pagina 215' er even op na te slaan.
5.3.11 Instelbare afschermingen.
Dit punt bevat een nieuwe bepaling rond automatisch instelbare schermen. Deze schermen zullen, voor zover uitvoerbaar, ontworpen worden dat ze niet kunnen overbrugd worden. Er is een opmerking dat het echter niet altijd mogelijk zal zijn om het overbruggen of onklaar maken van automatisch instelbare schermen op een eenvoudige wijze te verhinderen.
5.3.14 Afscherming met blokkeerinrichting met een startfunctie (bedieningsschermen).
Dit punt is een overname van punt 5.4.9 ‘Bedieningsschermen' uit de norm EN 953. De punt bevat slechts twee onderverdeelpunten in plaats van de vijf onderverdeelpunten uit de vroegere norm EN 953. De punten die niet meer weerhouden zijn in de nieuwe norm zijn nog steeds terug te vinden in de A-norm ISO 12100:2010 punt 6.3.3.2.5.
5.13 Afscherming met elektrisch geleidende delen.
Dit is een volledig nieuw punt in de norm en heeft geen equivalent in de norm EN953. Deze paragraaf stelt dat afschermingen, die zijn gemaakt van elektrisch geleidende materialen en geplaatst zijn op een elektrisch aangedreven machine, moeten beschouwd worden als ‘vreemde geleidende onderdelen van een machine' volgens de norm EN IEC 60204-1 punt 8. Voor dergelijke schermen zal dus een potentiaal-vereffening noodzakelijk zijn.
5.18 Klimmen.
Dit punt is nog steeds hetzelfde gebleven als het punt 7.1 in de vroegere norm EN 953.
5.19 Onverliesbare bevestigingsmiddelen.
Dit punt is het equivalent van het punt 7.2 in de vroegere norm EN 953. De herschreven paragraaf bevat meer informatie over specifieke gevallen waarbij de verplichting om onverliesbare bevestigingsmiddelen komt te vervallen. Volgens de norm moeten afschermingen geen onverliesbare bevestigingsmiddelen hebben indien deze bevestigingsmiddelen alleen maar zullen verwijderd worden wanneer de machine volledig gereviseerd wordt of aan een groot onderhoud onderworpen wordt of indien men ze demonteert voor een verhuis naar een andere locatie (intern op de site of naar een ander bedrijf).
Bovendien stelt de norm ISO 14120 dat de eis om onverliesbare bevestigingsmiddelen te gebruiken wellicht niet van toepassing is indien de instructies van de fabrikant aangeven dat het verwijderen van een bepaalde behuizing of afscherming enkel kan of mag gebeuren door een vakkundig persoon die bij de fabrikant werkzaam is. Hierbij moet de fabrikant dan wel bevestigingsmiddelen gebruiken (zoals schroeven, moeren, enz.) die het verwijderen of openen zonder gebruik van gereedschap onmogelijk maken.
Let echter op :
Deze aanpassing of beter gezegd duiding die gegeven werd door de medewerkers van de technische commissie die deze norm heeft herzien, is nog steeds geen herziening of aanpassing van de wetgeving. Discussie met de officiële inspectiediensten rond dit punt blijft dus nog steeds mogelijk !
In de vroegere norm stond er in het equivalente punt 7.2 (van de EN 953) een illustratie van een onverliesbaar bevestigingsmiddel.
In de nieuwe norm is deze illustratie verdwenen. Een overzicht met voorbeelden van onverliesbare bevestigingsmiddelen wordt nu gegeven in bijlage A.
5.20 Trillingsweerstand.
Het gaat hier om het vroegere punt 7.3. uit de norm EN 953 dat ondergebracht werd onder punt 5.
5.21 Waarschuwingsborden (-tekens).
Het gaat hier om het vroegere punt 7.4. uit de norm EN 953 dat ondergebracht werd onder punt 5.
5.22 Kleur.
Het gaat hier om het vroegere punt 7.5. uit de norm EN 953 dat ondergebracht werd onder punt 5.
5.23 Uiterlijke kenmerken.
Dit punt is gelijkaardig aan het vroegere punt 7.6. ‘Esthetische aspecten' van de norm EN 953. In deze paragraaf staat, explicieter dan vroeger, dat afschermingen zodanig moeten zijn ontworpen dat zij geen nadelige fysiologische en psychologische effecten hebben op de operator.
6. Keuze van afschermingen
6.1. Algemeen.
Dit punt bevat een belangrijke wijziging. Er wordt duidelijk gesteld dat men bij de keuze van een bepaald type afscherming rekening moet houden met het voorzienbare verkeerde gebruik en het manipuleren van de afschermingen.
6.3. Keuze van afschermingen naar aantal en plaats van gevaren.
Dit punt is herschreven en is nu veel duidelijker dan vroeger.
Deze paragraaf geeft niet langer een volgorde van prioriteit die moet gevolgd worden bij de keuze van een afscherming. Waar mogelijk moeten de gevaren afgeschermd worden door afschermingen. Omdat de indeling volgens de volgorde van prioriteit verdwenen is, is ook bijlage A en B van de vroegere norm EN 953 verdwenen. Dit laatste zou de duidelijkheid moeten ten goede komen.
6.4. Keuze van afschermingen naar aard en frequentie van toegang.
Dit punt bevat ook een aantal wijzigingen.
Punt 6.4.1. ‘Algemeen' is serieus ingekort. Nu is er enkel nog een verwijzing naar norm EN ISO 12100:2010 als basis voor het bepalen van de selectiecriteria bij de keuze van afschermingen. Ook de verwijzingen naar de vroegere bijlage A en B zijn verdwenen.
Er zijn twee belangrijke wijzigingen in punt 6.4.4.1 (voorheen punt 6.4.3.1 in EN 953).
De normatieve bepalingen betreffende toegang tot een bepaalde gevaarlijke zone zijn bijgestuurd voor het instellen van de machine, procesoptimalisatie of onderhoud.
- Eerste bijsturing.
In de oude tekst stond: Beweegbare afscherming indien de frequentie van toegang voorzienbaar hoog is (bijv. meer dan eenmaal per ploeg), of indien het verwijderen of aanbrengen van een vaste afscherming moeilijk zou zijn. Beweegbare afschermingen moeten met een blokkeerinrichting, met of zonder vergrendeling, worden verbonden (zie EN 1088). In de nieuwe tekst staat nu: Beweegbare afscherming indien de frequentie van toegang voorzienbaar hoog is (bv. meer dan eenmaal per week), of indien het verwijderen of aanbrengen van een vaste afscherming moeilijk zou zijn. Beweegbare afschermingen moeten met een blokkeerinrichting, met of zonder vergrendeling, worden verbonden (zie ISO 14119, voorheen de EN1080). - Tweede bijsturing.
In de oude norm EN953 stond: ‘Vaste afscherming alleen indien de frequentie van toegang laag is, een weer aanbrengen makkelijk is, en het verwijderen en weer aanbrengen binnen een systeem van veiligheidsprocedures plaatsvindt.' Hierbij werd het woord ‘laag' niet verder gespecifieerd. In de nieuwe norm wordt ‘laag' gedefinieerd als ‘bv. minder dan één keer per week'.
Voor de toepassing van een beweegbaar scherm is men dus minder streng in de nieuwe norm.
7. Verificatie van de veiligheidseisen aan afschermingen.
Het eerste punt dat men kan opmerken in punt 7 is het algemene punt
7.1. Dit punt stond vroeger onder 8.1. van de vroegere norm EN953. Naast de wijziging in de nummering is ook de inhoud licht aangepast. Dit punt stelt dat alle aspecten van het ontwerp en de constructie van afschermingen moeten worden onderworpen aan een verificatie door onderzoek, controle, beproeving of berekening. Vroeger stond er nog heel voorzichtig ‘Bepaalde aspecten…' De fabrikant moet dus nu ook rekening houden met de o.a. de stevigheid van de afscherming. Dit laatste wordt trouwens herhaald in punt 7.2. Ook de nota onder punt 7.1. onderbouwt deze stelling. Het stelt duidelijk dat voor bepaalde machines, zoals gespecificeerd in een C-norm, een test van de afscherming verplicht kan zijn. In bijlage B worden voorbeelden gegeven van de verschillende testmethodes die men kan toepassen voor het bepalen van de impactweerstand van afschermingen. Bijlage C geeft verdere diepgaande informatie rond de testmethodes.
De rest van punt 7 uit de norm ISO 14120 is ook verregaand bijgestuurd en dit in vergelijking met punt 8 uit de norm EN 953. Die norm bevatte korte clausules met betrekking tot de verificatie van slagvastheid, veiligheidsafstanden, emissiebeheersing, geluid, bedieningskrachten van afschermingen en zicht. De nieuwe norm geeft een niet-exhaustieve lijst van vijf methoden waarmee de verificatie en validatie van de afschermingen kan worden uitgevoerd door :
- Visuele inspectie van de afschermingen
- Praktische testen op de afschermingen
- Metingen
- Observatie tijdens gebruik (het in bedrijf zijn)
- Beoordeling van taakgerichte risicobeoordelingen (taakrisicoanalyses) alsook de herziening van de specificaties, de vormgeving en de documentering van de afschermingen
8. Informatie voor het gebruik
Punt 8 ‘Informatie voor het gebruik' heeft slechts kleinere wijzigingen ondergaan.
Punt 8.3. ‘Installatie' is uitgebreid met voorbeelden van de informatie die moet gegeven worden met betrekking tot het bevestigen van afschermingen.
Punt 8.6. ‘Inspectie en onderhoud' bevat nu volgende zinsnede ‘Misvormde of beschadigde onderdelen (van de afscherming) worden hersteld of vervangen indien de schade van negatieve invloed is op de veiligheid van de operator / gebruiker'.
Bijlage A – Voorbeelden van onverliesbare bevestigingsmiddelen.
Zoals hierboven vermeld, zijn de illustraties van de onverliesbare bevestigingsmiddelen nu opgenomen in deze informatieve bijlage. Deze bijlage valt buiten de basistekst van de norm.
Bijlage B – Voorbeeld van een testmethode.
Bijlage B geeft informatie over het mechanisch testen van afschermingen die tevens ontworpen zijn voor het tegenhouden van gevaren die afkomstig zijn van de binnenkant van de machine (zoals bv. een wegvliegend werkstuk, vloeistoffen en dampen).
Bijlage C
Bijlage C is een nieuwe informatieve bijlage (zonder titel) in verband met het testen van afschermingen. De in bijlage C beschreven testmethodes zijn alleen van toepassing op afschermingen waar een gevaar voor botsing bestaat, ongeacht of die van invloed zijn van binnen of buiten de afgeschermde zone. Deze bijlage bestaat uit twee delen:
- C.1 Algemene informatie over testmethoden – het testen van de constructie van vaste en wegneembare afschermingen
- C.2 De pendule-test
Het merendeel van de tekst en alle afbeeldingen in bijlage C zijn gewijd aan de pendule-test.
Meer info?
Onze collega helpt je graag verder!
