Veerkracht - In tijden van corona

Automatisch gaan we als individu in de verdediging. We doorlopen verschillende emotionele fasen als ontkenning, sommigen lachen het weg, verwarring, boosheid, gelatenheid. Stress en angst helpen ons normaal gezien om snel in te grijpen bij gevaar en om adequaat te reageren om de situatie terug te stabiliseren. Maar nu is het gevaar onzichtbaar en de onzekerheid groot. Ons stresshormoon blijft hoog, de aanpassing blijft moeilijk. Stresssymptomen nemen de bovenhand. We slapen slechter, krijgen een hogere bloeddruk, worden somber of cynisch, kunnen ons moeilijker concentreren, piekeren veel, vertonen een kort lontje, zonderen ons niet alleen af van de buitenwereld zoals de maatregelen ons opleggen, maar ook ten opzichte van elkaar, …
En toch kunnen we deze neerwaartse spiraal terug omkeren. Met enig inzicht in de dynamiek van stress en vooral ook van veerkracht komen we er met z’n allen weer bovenop!

Ons lichaam streeft steeds naar het terugvinden van een balans, naar een evenwicht tussen enerzijds de verwachtingen die de context en de omgeving aan ons als persoon stellen en anderzijds het subjectief inschatten van de eigen mogelijkheden om aan deze eisen te voldoen. De sleutel ligt in deze subjectiviteit. Hoe de ene persoon sneller dit evenwicht terugvindt dan de andere hangt grotendeels af van ons denken. Het zich ontwikkelen van een gevoel van stress is niet enkel het gevolg van de gebeurtenis op zich maar ook en vooral van de manier waarop men de situatie ervaart, bekijkt en interpreteert. Dit wordt wel eens het ABC van ons ‘stressdenken’ genoemd. Het zijn onze gedachten, onze interpretaties, ons denken die ervoor zorgen dat we een stressreactie ontwikkelen. Door het veranderen van irrationele, vaak negatieve gedachten naar rationele en constructieve ideeën en door een bepaalde positieve gedachtegang te integreren in de eigen manier van denken, kunnen we ons stressniveau naar een gezond niveau herleiden. Sommige uitspraken kunnen hierin een handje helpen: neem het dag per dag, ga de uitdaging aan niet het probleem, zoek de positieve kant die leidt tot vernieuwing, tot het anders omgaan met jouw realiteit, laat je inspireren of inspireer zelf…

Het Job Demand Control Model (JDC-model) werd in 1979 geïntroduceerd door de Amerikaanse socioloog Robert Karasek en is ondertussen één van de bekendste modellen geworden met betrekking tot werkdruk en werkstress. Het benadrukt twee belangrijke aspecten: de uitdagingen die op je afkomen (de taakeisen) en de controle die je erover hebt om deze uit te voeren (de regelmogelijkheden). Daarnaast geeft Karasek ook aan dat veerkracht opgebouwd wordt door aandacht te besteden aan de sociale component, wat je doet tijdens je vrije tijd. Dit gaat niet enkel over de sociale contacten, maar evenzeer over het aanwenden van ontspanningsmogelijkheden.

Het is duidelijk dat de vele eisen die op ons afkomen een combinatie zijn van de taken komende van de job én van de thuisomgeving. Daar waar voorheen iedereen naar school of naar het werk ging, zijn we nu genoodzaakt thuis te blijven en onze taken zo goed en zo kwaad mogelijk uit te voeren. Gaande van werktaken, tot het opvangen van de kinderen, het draaiende houden van het huishouden, … De grens tussen werk en privé is flou of zelfs onbestaand en dat doet ons stressniveau de pan uit swingen. Vergeten we hierbij ook zeker niet om in sommige gevallen, zoals bijvoorbeeld bij werkloosheid, het gebrek aan werktaken als stressfactor te vernoemen.

Kijken we naar de regelmogelijkheden, dan moeten we er geen doekjes om winden: die zijn, zacht uitgedrukt, beperkt. We doen niet zomaar wat we willen. De genomen en de te nemen maatregelen hebben we zelf niet in de hand, wat er ons te wachten staat is onbekend. En in welke mate het ons zal overkomen, is evenzeer koffiedik kijken. De structuur, die ons een handvat moet geven naar efficiëntie en resultaat, is moeilijk of onbestaand. Het sociale vangnet is gelimiteerd, we zijn als gezin op elkaar aangewezen. Niet daarbuiten.

Dit model brengt, naast het verklaren hoe werkdruk zich manifesteert en moeilijk te veranderen valt, ook inzicht in hoe we onze veerkracht kunnen verhogen. Op vandaag kunnen we online heel wat inspiratie terugvinden. Het komt erop neer je regelmogelijkheden te verhogen en de sociale context te bewaken. Het betekent aanbrengen van structuur, zonder hierin te verstikken en het maken van afspraken. Het betekent evenzeer aandacht hebben voor zelfzorg, ontspanning zoeken meermaals per dag door te bewegen, te sporten, de natuur op te zoeken, te lezen, op te ruimen, … met andere woorden door de sleur van elke dag te doorbreken.

• Planning opstellen
• Routine, zelfde uur opstaan en gaan slapen
• Structuur in je dagdelen aanbrengen
• Duidelijke afspraken met huisgenoten maken
• Wissel de opvang van de kinderen met elkaar af
• Leg de lat iets lager, op werkvlak maar ook daarbuiten (in samenspraak)
• Ken je energiecurve en plan taken in functie van je energieniveau
• …

Richt je hierbij op verschillende invalshoeken: mentaal, fysiek, sociaal en eventueel spiritueel 

• Beweeg
• Sport
• Zoek de natuur op
• Beoefen je hobby
• Let op je ademhaling: buik-ademhaling bij voorkeur
• Neem regelmatig een pauze
• Wees creatief, probeer eens iets nieuws
• Werk je ‘blijvenliggertjes' één voor één af
• Laat los: aanvaard wat je niet kan veranderen en verander wat je kan
• Laat ‘verveling’ soms ook eens toe
• Blijf verbonden via berichtjes, telefoontjes, social media, …
• Zorg voor jezelf én voor elkaar
• Doe activiteiten samen met je huisgenoten maar ook apart
• …

De coronacrisis is van ongeziene omvang. Hoe we daar mee omgaan is geen ‘rocket science’. Er bestaan evenmin standaard oplossingen. Het is een zoeken naar wat werkt. Het is een kwestie van streven naar positivisme en geconnecteerd blijven. En niet in het minst; het is een individueel en subjectief verhaal!

• Karasek, 1979
• Integraal gezondheidsmanagement – Tamara Raaijmakers, 2003
• ‘Iedereen OK?’ - Elke Van Hoof. Klinisch psycholoog en een autoriteit op het gebied van stress, burn-out en trauma; professor gezondsheidspsychologie en eerstelijnspsychologie aan de Vrije Universiteit Brussel, 2020